έ

Ποτέ δεν πυροβολούν στα πόδια.Το μυαλό είν΄ ο στόχος.

Πέμπτη 5 Ιανουαρίου 2017

ΤΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

ΤΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια γιορτάζουμε την βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρό-δρομο ή Βαπτιστή.Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέ-γεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση».Με την Πρωτάγιαση,ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό.Παλαιότερα,οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων,τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα...
Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνεια στις 6 Ιανουαρίου.Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι,μπορεί και σε μια δεξαμενή.Μπροστά τα εξα-πτέρυγα,πίσω οι παπάδες με τα καλά τους άμφια,ύστερα οι αρχές του τόπου και παραπίσω το πλήθος.Στις πό-λεις η πομπή γίνεται πιο πλούσια με τη μουσική και τη στρατιωτική παράταξη.
Όταν γίνει ο αγιασμός,ρίχνει ο παπάς το Σταυρό στο νερό,πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων.
Το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές,τους λεγόμενους Βουτηχτάδες,κατά την τελετή της Κατάδυ-σης του Τιμίου Σταυρού.Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου,αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους.Οι κα-μπάνες ηχούν χαρμόσυνα,το ίδιο και οι σειρήνες των πλοίων.Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγια-σμό,συμβολικά με τρεις γουλιές,και ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια,τα δέντρα,τα χωράφια και τα ζώα τους.
Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι ο καιρός,η γιορτή που φεύγουν οι καλικάντζαροι,γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά.Ο τρόμος τους αρχίζει από την παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός.Γι΄ αυτό και το έθιμο του λαού λέει:
Στις πέντε του Γενάρη
Φεύγουν οι καλικαντζάροι
Αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα.
Φεύγουν τότε λέγοντας:
Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του...

Η εορτή των Θεοφανίων περικλείει άλλωστε και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελλη-νικών εθίμων.Ο Αγιασμός στη χώρα μας έχει και την έννοια του καθαρμού,του εξαγνισμού των ανθρώπων, καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων.Η τελευταία αυτή έννοια δεν είναι αυστηρά χριστιανική,αλλά έχει τις ρίζες της στην αρχαία λατρεία.
Τα ρουγκατσάρια
Η Ελλάδα είναι πλούσια σε έθιμα των Φώτων.Ρουγκατασάρια,αράπηδες,καμήλες,μπαμπόγεροι,μωμόγεροι, φωταράδες είναι κάποια από τα έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και τις διονυσιακές γιορ-τές,αλλά και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και αναβιώνουν κάθε χρόνο τις ημέρες των Θεοφανίων.
Στη Θεσσαλία ανήμερα των Θεοφανίων αναβιώνουν τα ρουγκάτσια (ρουγκατσάρια).Αυτά αποτελούνταν από ομάδες (10 - 15 μεταμφιεσμένων ατόμων) ,οι οποίες περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι παίρνοντας την ανάλογη αμοιβή. Μερικά από τα απαραίτητα μέλη του κάθε ομίλου ήταν ο γαμπρός,η νύφη (νέος μεταμφιεσμένος),ο παπάς,ο παππούς,ο γιατρός και οι "αρκουδιάρηδες". Εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των τραγουδιών με τα ο-ποία οι ρουγκατσάρηδες συνόδευαν το πέρασμά τους.
Στην Καστοριά αναβιώνουν τα «Ραγκουτσάρια».Οι κάτοικοι μεταμφιέζονται και φορούν απαραιτήτως μά-σκες που έχουν συμβολικό χαρακτήρα,αφού η όψη τους είναι τρομακτική και αποσκοπούν στο να ξορκίσουν το κακό από την πόλη.Οι μασκαράδες έχουν τη συνήθεια να ζητιανεύουν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους,ε-πειδή διώχνουν τα κακά πνεύματα.Το ίδιο έθιμο αναβιώνει και σε χωριά της Δράμας με το όνομα ροκατζά-ρια.Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες και κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους με τα κουδούνια που φέ-ρουν περιφέρονται στους δρόμους.
Τα μπαμπούγερα είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές παραδόσεις στην Καλή Βρύση της Δράμας.Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής αρχίζει το πρωί της παραμονής.Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας ξορκιστικές λέξεις για να φύγουν τα κα-λακάντζουρα και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι.Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων τα μπα-μπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία.Η αμφίεσή τους είναι ζωόμορφη και παλιότερα κρατού-σαν στα χέρια ένα μικρό σακούλι με στάχτη με το οποίο,μέχρι πριν από λίγα χρόνια,χτυπούσαν όσους συνα-ντούσαν για να φοβερίζουν τα καλακάντζουρα.Σήμερα,για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύη-τους στο τοπικό έθιμο επισκέπτες,επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα,το σακίδιο είναι κενό.Ομάδες-ομάδες τα μπαμπούγερα ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμ-βολικά κάποιο φιλοδώρημα.
Οι Μωμόγεροι είναι ένα Ποντιακό έθιμο που γινόταν στον Πόντο τα αρχαία χρόνια μέχρι και τις ημέρες μας. Το έθιμο είναι σατιρικό και συνηθίζεται κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων (15 Δεκεμβρίου) μέ-χρι τα μέσα Ιανουαρίου,άλλα μερικές φορές μέχρι τον μήνα του Φεβρουαρίου.Λόγω της γεωγραφικής απομό-νωσης των Ποντίων,το έθιμο ήταν μια μορφή αναγνώρισης της Ελληνικής προέλευσής τους,και επίσης ένας τρόπος να ξεχαστεί από την Τουρκική δουλεία και τις βίαιες εξισλαμίσεις.
Το έθιμο Μωμόγεροι είναι ζωντανό ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας,όπου οι πολύ Πόντιοι κατοικούν.Στην εβδομάδα πριν από το νέο έτος,τα άτομα θα ντυθούν με διάφορα κοστούμια,όπου κά-θε κοστούμι συμβολίζει ένα μέρος του πολιτισμού και της λαογραφίας των Ποντίων.Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη,η ηλικιωμένη γυναίκα ένα σύμβολο του παρελθόντος,η νύφη για το μέλλον,το άλογο για την ανάπτυ-ξη,ο γιατρός για την υγεία,ο στρατιώτης για την υπεράσπιση,την αίγα (κατσίκα) για τα τρόφιμα και ο Άγιος Βασίλης συμβολίζει το νέο έτος που θα φτάσει σε μερικές μέρες.Σήμερα το έθιμο είναι περισσότερο ψυχαγωγι-κό,ενώ στο παρελθόν ήταν μαγικό.
Στο Παλαιόκαστρο της Χαλκιδικής τηρείται το έθιμο των φωταράδων.Ο «βασιλιάς» φορώντας το ταλαγάνι και φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει το χορό ενώ ακολουθούν οι φωταράδες κρατώντας ξύλινα σπαθιά για να ξυλοφορτώσουν εκείνους που θα επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο που στήνεται στη μέση του χωριού.
Στον Άγιο Πρόδρομο της Χαλκιδικής πρωταγωνιστές των Θεοφανίων είναι οι φούταροι.Την παραμονή των Φώτων νεαροί άντρες λένε τα κάλαντα μαζεύοντας κρέας,λουκάνικα και χρήματα και την ημέρα του Αϊ Γιαν-νιού χορεύουν στην πλατεία του χωριού.Όταν κάνουν διάλειμμα,τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο και όταν ξαναμπαίνουν στο χορό πετούν τα ρόπαλα ψηλά σφυρίζοντας με όλη τους τη δύναμη για να σηματοδοτήσουν το τέλος του Δωδεκαημέρου.
Σε χωριά της Καβάλας και της Δράμας,όπως η Νικήσιανη,το Μοναστηράκι,ο Ξηροπόταμος,η Πετρούσα και ο Βώλακας αναβιώνει το έθιμο των αράπηδων.Άντρες ντύνονται με προβιές και ζώνονται κουδούνια.Λέγεται ό-τι οι αράπηδες ήταν πολεμιστές που μετείχαν στην εκστρατεία του Μεγαλέξανδρου και έδιωξαν με τους αλα-λαγμούς τους ελέφαντες των Ινδών.
Η καμήλα που στολίζεται μετά τον αγιασμό των υδάτων είναι ένα έθιμο της Γαλάτιστας Χαλκιδικής.Συνήθως έξι άντρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας βαδίζοντας ρυθμικά ή χορεύοντας,κουνώντας κου-δούνια και τραγουδώντας.Πρόκειται για την αναπαράσταση ενός πραγματικού γεγονότος, την απαγωγής μιας όμορφης κοπέλας από το γιο του Τούρκου επιτρόπου που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα.Ο αγαπημένος της για να την ξαναπάρει πίσω έστησε γλέντι και για να μπει στο τούρκικο σπίτι έφτιαξε ένα ομοίωμα καμή-λας κάτω από το οποίο κρύφτηκαν οι φίλοι του.Αφού έκρυψαν την κοπέλα κάτω από την καμήλα την έβγαλαν έξω και την επομένη τη στεφάνωσαν με τον αγαπημένο της πριν προλάβουν να την ξαναπάρουν οι Τούρκοι.

Διαβάστε ακόμα:




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Παρακαλώ,τα σχόλια να σχετίζονται με την ανάρτηση και να είναι ευπρεπή.

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.